Info les/prive les
indomaster.taichi@gmail.com

Ondanks de bekendheid van het Chinese rechtzwaard, de jian, hoort men vaak dat het Chinese zwaard van slechte kwaliteit is. Als een gesprek over goede zwaarden gaat, krijgen de Japanse zwaarden al snel de naam van beste zwaarden ooit gemaakt. In werkelijkheid staat het Japanse zwaard niet op eenzame hoogte, maar is vergezeld door Chinese en nog onbekender, Indiase zwaarden. Ik wil in dit artikel enig licht trachten te werpen op de ware Chinese jian.

De jian is een bekende verschijning in de taiji wereld en steeds meer ook daarbuiten. Het zwaard staat in China symbool voor de hoge idealen van de strijders uit China's vele legenden: rechtvaardigheid, discipline, innerlijke cultivering, eer. 'Dao' is de naam voor het kromme Chinese zwaard, en betekent in het Chinees niet meer dan 'mes'. De jian is het enige erkende zwaard in de Chinese cultuur.

De Jian

De Jian is het enige erkende zwaard in de Chinese cultuur
Van zwaard naar sportartikel

In de geschiedenis van China is het herhaaldelijk voorgekomen dat genootschappen die zich bekwaamden in vechtkunst een rebellie startten, en sommigen van deze rebellien kwamen zelfs zover de heersende elite omver te werpen. De communistische partij vond het daarom in de 60-er jaren nodig het volk te "ontwapenen". Het thema van de Culturele Revolutie was het verwerpen van oude normen en waarden en vormde een goed kader om ook de vechtkunst structureel te veranderen. Er kwam een verschuiving van effectiviteit naar uiterlijke vertoning. Het vrije gevecht werd verboden, met als reden dat het te competitief was. Zo ook werd de jian gevormd die wij vandaag de dag het meest zien: een licht flexibel zwaard, dat geen wapen meer is maar een sportartikel. Wel zo veilig natuurlijk, en moderne wushu is erg mooi om naar te kijken. Persoonlijk bleef mijn interesse toch uitgaan naar de oorspronkelijke aard van de Chinese vechtkunst, en ik ging op zoek naar de zwaarden waar die kunst omheen was gevormd.
De ware Jian

Een groot verschil tussen de ware en de moderne flexibele jian is het gewicht en de balans. De balans ligt bij moderne zwaarden vaak erg dicht bij de grip en het gehele gewicht is erg laag, waar een ware jian een duidelijk voelbaar gewicht aan staal in de kling heeft. De balans van een zwaard speelt een grote rol in hoe het gebruikt wordt, en na lange tijd met een flexibele dao getraind te hebben kwam ik erachter dat ik bijna terug bij af was toen ik mijn eerste echte zwaard had, zo groot was het verschil.

Behalve een goed gewicht en een goede balans moet een zwaard een stevige kling hebben om de energie van een steekbeweging optimaal door te geven naar de punt, en is dus liever zo stijf mogelijk in plaats van flexibel (er zijn dan ook geen scherpe flexibele antieke Chinese zwaarden bekend). De snijkanten moeten hard zijn om een scherpe snede te kunnen dragen en te houden, en het gehele zwaard moet stevig genoeg zijn om niet te breken onder zware stress. Nu vormt zich een dilemma: Een hard materiaal (denk aan glas) kan erg scherp zijn, maar breekt snel. Een zachter materiaal breekt minder snel, maar is erg zwak op de randen wanneer die te scherp gemaakt worden. Een ideaal zwaard heeft dus een harde rand, en een zachter schokbestendig lichaam.

De ware jian

De ware jian: een modern (boven) en een antiek (onder) Chinees rechtzwaard
Op zoek naar de ideale constructie

Om dit probleem op te lossen zijn er door de geschiedenis heen in China verschillende methoden gebruikt. Toen in de Han dynastie (206 v. Chr. - 220 na Chr.) de meeste zwaarden van brons waren, kwam men erachter dat brons met een hoger tingehalte harder was. Zo smeedde men bronzen zwaarden met een hogere tinconcentratie in de snijkanten en punt voor extra hardheid, en meer koper in de kern voor extra schokbestendigheid.

In het staaltijdperk vouwde men het staal veelvuldig om de onzuiverheden eruit te slaan en de dichtheid te vergroten. Al snel bleek dat gevouwen staal nog een voordeel had: het gelaagde staal heeft de neiging zijn vorm beter vast te houden en het zwaard meer stevigheid te verschaffen. Ook kwam men erachter dat er nog twee factoren waren die invloed hadden op de hardheid van staal: de koolstofinhoud en de snelheid waarop het staal afkoelt. Gelaagd staal toont mooie patronen die doen denken aan hout, vloeiend water of wolken.
Differentiele hittebehandeling

Tot in de late Tang dynastie (618-907 na Chr.) gebruikte men in China een methode welke differentiele hittebehandeling heet. Hierbij wordt een zwaard bedekt met klei en wordt de klei aan de snijkanten verwijderd zodat het staal zichtbaar wordt. Het geheel verhit men waarna men het in water of olie koelt. Op deze manier koelt de snijkant sneller dan de rest van het zwaard, en het staal kristalliseert en wordt harder. Deze methode verdween in de Tang dynastie uit China en werd vervangen door composiet constructies, maar werd sindsdien in Japan deel van de traditionele smeedkunst. Door het verschil in koeling trekt het zwaard krom, en op deze manier kreeg het Japanse zwaard zijn karakteristieke kromming.
Sanmei en qiangang

China is rijk aan natuurlijke grondstoffen. Zo was er ook veel ijzererts voorhanden en bij het maken van staal kon het staal gesorteerd worden in staal met verschillende koolstofinhoud. Al snel begon men zwaarden te maken uit staal met verschillende hardheden. De meest voorkomende constructie van Chinese zwaarden is de sanmei constructie. Sanmei betekent letterlijk 'drie lagen'. Hierbij smeedt men een plak staal met een hoge koolstofinhoud (dus hard) tussen twee plakken zachter staal. Deze twee plakken bestonden op hun beurt weer uit gelaagd staal dat vele keren gevouwen was. Qiangang betekend letterlijk 'ingestoken staal' en is een soortgelijke constructie waarbij het harde staal slechts aan 1 kant uit het geheel steekt en ook de achterkant uit zachter staal bestaat. Deze laatste constructie werd bij de Chinese 1nsnijdige zwaarden (dao) gebruikt, maar er zijn ook veel dao die van sanmei constructie zijn.

ConstructieDe afbeelding links toont van boven naar beneden een dwarsdoorsnede van een jian van sanmei constructie en een dao van qiangang constructie. Hierbij is het harde staal met hoge koolstofinhoud donker en het gelaagde staal van lagere koolstofinhoud licht gekleurd.

Naast sanmei en qiangang bestaat er nog een aantal minder vaak voorkomende constructies, waar een zachte kern wordt omgeven door platen harder staal of zwaarden waarvan de kern bestaat uit door elkaar gedraaide en platgeslagen staven van verschillende hardheden. Sommigen variaties maken het zwaard daadwerkelijk beter maar werden niet veel gebruikt omdat ze erg duur waren, anderen voegen niets toe aan kwaliteit maar droegen bij aan de artistieke waarde van het zwaard. Japanse zwaardsmeden gebruikten later ook sanmei, qiangang en andere constructies, maar gaven deze zwaarden daarnaast ook nog steeds de klei hittebehandeling.
De hittebehandeling

Als de kling af was werd deze in zijn geheel in water of olie gekoeld. Het zwaard had nu zeer harde randen en een schokbestendig lichaam. Om de schokbestendigheid te vergroten verhitte men het lichaam over de gehele lengte nog eens, waarbij de randen koel moesten blijven. Een goede smid zag aan de verkleuring van het staal of de temperatuur goed was. Een foutje in het proces en een snijkant werd te zacht, of het zwaard trok krom.

Vandaag de dag is er slechts een handjevol mensen dat dit goed kan. Er is aan de buitenkant ook niets te zien van deze laatste hittebehandeling, een expert kan het slechts voelen aan het zwaard. Moderne zwaarden met een goede hittebehandeling zijn zeldzaam, maar er zijn vele antieken die dit wel hebben.

Alleen antieke zwaarden die beschadigd zijn door oververhitting hebben deze temper niet meer. Verder lijken de Chinese wapens zonder uitzondering zo'n temper te hebben, zelfs die die erg ruw afgewerkt zijn. Het moet dus iets zijn geweest wat vroeger iedereen wist, zelfs simpele dorpssmeden, en nu niemand meer! Ook zou het erts mee kunnen spelen, en de onzuiverheden hierin.